1.De geschiedenis van de bijen :

De bij was eerder dan de mens op aarde. Er werden afdrukken van bijen gevonden in gesteenten van 25 miljoen jaar geleden. In de oudste beschavingen vinden we sporen van bijenteelt. Honing en bijenproducten waren een kostbaar iets. De oude Indiërs offerden honing aan hun goden en betaalden belastingen met honing en was. De Perzen hadden een grote verering voor de honingbij en de goden bestraften leugenaars met bijensteken. De Koran noemt de honing een geneesmiddel voor alle lichamelijke kwalen en ook in de Bijbel is er menigmaal sprake van bijen en honing. Het beloofde land, Kanaän, was het land dat overvloeide van melk en honing. Grieken en Romeinen beschouwden in hun tijd de bijenteelt als rijkdom en ze hielden al honingmarkten. Aristoteles (4de eeuw voor Christus) beschreef het bestaan van een koningin, werksters en darren. Hij had al kennis van de taakverdeling van de bijen, en hij besprak enkele vijanden van de bijen, zoals was motten en insectenetende vogels. Ook de Germanen kenden het nut van de bijenteelt, maar ze zochten de honing nog in holle boomstammen en rotsspleten. Onze voorouders maakten al mede en ze proefden er uitvoerig van.

Tijdens de eerste eeuwen van het christendom was de bijenteelt alomtegenwoordig in de kloosters en verspreidde zich van daaruit naar de gewone bevolking. In de middeleeuwen bereikte de bijenteelt de hoogste bloei en Karel de Grote vaardigde wetten uit ter bescherming van de honingbij. De eerste bijengilden ontstonden. Landbouwers moesten aan de adel en de geestelijkheid belastingen betalen onder de vorm van honing en was.

De ontdekking van Amerika in 1648 had nefaste gevolgen voor de bijenteelt. Invoer van rietsuiker en honing uit Amerika, ontbossing, verbouwen van aardappelen en granen maakten van de beroepsimkerij een bijverdienste. Ook de wetenschap werd geboren: men ontdekte het geheim van de bevruchting van de koningin en de oorsprong van de wasvorming.

In de 19de eeuw maakte men de eerste losse ramen en vanaf de 20ste eeuw ging men bijen houden in kasten in plaats van in korven. Hierdoor kon men veel gemakkelijker werken aan de bijen en bij het oogsten van de honing moest men zijn volken niet meer vernietigen. In de 20ste eeuw ontwikkelde met reuzensprongen de kennis over de biologie en de zintuigen van de bijen, communicatie en ziekteverwekkers. Ook werden veel nieuwe technieken en bedrijfsmethodes ontworpen.

Evolutie en nieuwe ontdekkingen gaan steeds verder. De bijen hebben zeker nog niet al hun geheimen prijsgegeven, maar we moeten wel erkennen dat we de laatste decennia enorm veel vooruitgang hebben gemaakt.

Ambrosius werd te Trier geboren in het jaar 340 uit een Romeinsche adellijke familie. Zijn vader was prefect van Zuidelijk Gallië. Toen Ambrosius nog als klein kind in de wieg lag, streek een bieënzwerm op zijn gelaat neer en vlogen de bieën in en uit zijn mond zonder den knaap te hinderen. Zijn vader, dat wonder ziende, voorspelde: "Dat kind zal eenmaal een groot man worden." En inderdaad, Ambrosius werd Aartsbisschop van Milaan, kerkvader, kerkleraar en een groot heilige. Zijn woorden vloeiden zoet als honing en zijn ijver overtrof dezen van onze ijverige bietjes. Daarom verkozen de bieëntelers hem tot hun patroon en vieren zijn feestdag op 7 December, dag zijner aanstelling tot aartsbisschop. Sint Ambrosius overleed te Milaan op Paaschzaterdag, 4 April 397.

("Handboek van de Imker", E. Leysens, 1945)

2. De honingbij :

Slechts enkele bijensoorte n leven in volken maar er zijn vele soorten solitaire bijen. Bijen zijn vooral bekend om de honing daarom gaan we ons hier ook beperken tot de honingbij = Apis millefera.

Bijen komen voor op ieder continent en in alle ecosystemen waarin tweezaadlobbige planten groeien.

Een bijenvolk of kolonie bestaat uit 1 koningin, werksters en darren. Het aantal individuen in de kolonie schommelt sterk in de loop van het jaar. In de zomer bestaat een bijenvolk uit 1 koningin, 30.000 tot 70.000 werksters en 1000 darren. De kolonie overwintert onder de vorm van een bijentros samengesteld uit 1 koningin en 10.000 tot 20.000 winterbijen. De koningin zit midden in de tros en wordt verwarmd door de omringende werksters. Ze wekken de warmte op door het bewegen van hun vleugelspieren en putten daardoor de noodzakelijke energie uit de reserve voorraad honing. Een gemiddelde kolonie verbruikt tijdens de winter in de gematigde streken 18kg voer.

Honingbij – Koningin

Een koningin ontstaat uit een bevrucht eitje, haar ontwikkelingsduur is 16 dagen en ze wordt maximum 5 jaar oud. Ze is groter dan de werksters en heeft een smal lang spitsig achterlijf. De koningin legt 2000 eitjes per dag. Ze wordt gevoed door de werksters met koninginnenbrij dat door de kopklieren van de werksters wordt afgescheiden . Na de bruidsvlucht vliegt ze nog enkel uit als de kolonie zwermt, hier uit ontstaan dan nieuwe kolonies met nieuwe jonge koninginnen. De koningin wordt meestal gemerkt met een gekleurde stip of nummer op haar kop.

Honingbij – werkster

Een werkster ontstaat uit een bevrucht eitje, haar ontwikkelingsduur is 21 dagen en zij leeft in de zomer 6 weken, in de winter 6 maanden. In de zomer zijn er tot 80.000 werksters aanwezig in een bijenvolk. Hun werk is zeer verschillend gedurende de eerste drie weken. In functie van hun leeftijd : poetsen van cellen en verwarmen van broed, voederen van larven en koningin, bouwen van raten en verwerken van nectar tot honing, verdedigen van de kast tegen indringers. Na 3 weken wordt ze haalbij en verzamelt ze nectar, stuifmeel, water en propolis. Ze zorgt voor de bestuiving van cultuurgewassen en de wilde flora. Ze kan steken, maar doet dit enkel om zichzelf of haar kolonie te verdedigen, door selectie zijn zeer zachtaardige bijen beschikbaar.

Honingbij – dar

Een dar of mannelijk bij ontstaat uit een onbevrucht eitje, de ontwikkelingsduur is 24 dagen en zij leven van april tot september. Slechts een tiental darren zullen paren met een koningin tijdens de bruidsvlucht op de zogenaamde darrenverzamelplaatsen, op de warmste uren van de dag. Vanaf augustus worden ze door de werksters buitengejaagd. Ze zijn dan van geen nut meer voor de kolonie en zijn om economische redenen ongewenst. Ze halen geen honing en nemen geen deel aan de activiteiten binnen de kolonie. Anders dan de werksters kunnen zij alle kasten in- en uitgaan.

3. De imkerij :

Het houden van bijen = apicultuur of imkeren

In Europa is het houden van bijen in bijenkasten het meest wijdverspreid. Slechts op enkele plekken, zoals die op de Duitse Luneburger Heide, vinden we nog een exclusieve korfimkerij. Het imkeren met kasten maakt het reizen gemakkelijker. Dit is nodig wanneer men de volkeren inzet voor de bestuiving van gewassen zoals appels, kersen, maar ook hulstsoorten voor kerststukjes. Ook worden volken ingezet voor de zaadteelt van bijvoorbeeld uien, radijsjes en wortelen.

Naast de bestuivingsimkerij kan men zich ook focussen op het oogsten van honing. Op een vaste plek kan men gemiddeld 20-40 kilo honing per volk per jaar oogsten. Door het reizen naar plekken waar veel dracht (bloeiende planten) zijn, kan de honingoogst vermeerderen. In België reizen imkers vaak naar koolzaadvelden, lindebomen, springbalsemien, heide en fruitboomgaarden. Naast het reizen, hebben ook de manier van imkeren, het type kast en het bijenras invloed op de oogst

Imkeren als hobby is een gezonde onthaasting in de natuur na dagtaak en/of tijdens het weekend. Als beloning voor ons werk oogsten we heerlijke bijenproducten. Met deze hobby werken we intensief mee aan het behoud van de natuur. Door het bestuivingswerk zorgen de bijen voor :

• De bestuiving van meer dan 85% van de bloeiende planten;
• Het in stand houden van meer dan 30.000 plantensoorten;
• De zaadvorming van cultuurgewassen en wilde flora;
• Een hogere kwaliteit en kwantiteit van het zaad en de vruchten.

4. Medicinaal bijen houden :

Steeds vaker komen we de Engelse term ‘medicinal beekeeping’, letterlijk vertaald medicinaal bijenhouden, tegen. Hiermee wordt het houden van bijen die gebruikt worden voor apitherapeutische behandelingen (bijenkastlucht, verschillende manieren van bijensteken) en/ of voor het produceren van kwalitatief hoogstaande producten die gebruikt kunnen worden ingezet als natuurlijk medicijn binnen de apitherapie (honing, propolis, bijenpollen, bijenbrood, koninginnengelei, darrenlarvenextract, bijenwas) bedoeld. Bij medicinaal bijenhouden gaat het niet alleen om de opbrengst aan een bepaald bijenproduct, maar ook om het behalen van de hoogst mogelijke kwaliteit. Natuurlijk mag hierbij ook de gezondheid van de bijen niet uit het oog worden verloren, want zonder gezonde bijen geen effectieve behandelmethode en/ of kwalitatief hoogstaand bijenproduct.

Apitherapeutische imkerij

Medicinaal bijenhouden omvat veel meer dan alleen imkeren. Voor medicinaal bijenhouden is een brede blik op de imkerij noodzakelijk. Natuurlijk is een goede kennis van de imkerij onontbeerlijk om de bijen op een goede manier te kunnen houden. Maar het produceren van bijenproducten voor gebruik in de apitherapie stelt naast de eisen aan het bijen houden uiteraard ook bepaalde eisen aan het oogsten, verwerken en opslaan van de mooie bijenproducten! Ook hier dienen imkerijen (en overigens ook leveranciers) die de bijenproducten verkopen aan te voldoen.

Kwaliteit van bijenproducten

Daarnaast is verder kennis van de kwaliteit van bijenproducten en de testmethodes voor het bepalen hiervan belangrijk. Voor een goed werkzaam product dienen uiteraard de juiste inhoudsstoffen aanwezig te zijn. Ook mag het product niet ernstig vervuild zijn met bijvoorbeeld resten van muizenkeutels of wasmotlarven, zware metalen uit verf of van verontreiniging in de omgeving, resten van uitlaatstoffen zoals minerale oliën en pesticiden en insecticiden afkomstig uit gebruik binnen de imkerij zelf, maar natuurlijk ook uit de omgeving.